ShqipButrinti, Mikrokozmosi i Mesdheut, pasuri e UNESCO
Butrint, the Microcosm of the Mediterranean, a UNESCO property
Qyteti antik i Butrintit, i cili ndodhet në Jug të Shqipërisë është oazi i historisë së pasur kulturore dhe biodiversitetit mesdhetar, një pasuri e paçmuar e Trashëgimisë Kulturore të mbrojtur nga UNESCO, ku ndërthuren mrekullisht monumentet e historisë së njerëzimit dhe mjedisi natyror.
Parku Kombëtar ngërthen një larmi bukurish dhe vlerash natyrore, pyje dhe makje mesdhetare, fusha të mbjella, taraca me pemë frutore, po ashtu edhe ujëra bregdetarë me brigje ranore dhe shkëmbore, toka të hapura, habitate që strehojnë një diversitet të madh kafshësh dhe bimësh me rëndësi kombëtare dhe globale, që e bëjnë Butrintin një nga zonat më të rëndësishme për biodiversitetin në Shqipëri.
Qyteti antik i Butrintit u shpall për herë të parë Monument Kulture në vitin 1948. Në vitin 1999 u regjistrua në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s; më 2003 kompleksi ligatinor, përfshirë dhe pjesën e lagunës dhe zonën bregdetare të Butrintit – Kepin e Stillos – u shpallën Zonë Ramsar dhe Park Kombëtar (Kategoria II e IUNC-it për Kategorinë e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura). Në saje të rëndësisë së tij për të ruajtur trashëgiminë kulturore dhe arkeologjike, Butrinti u bë pjesë e Listës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, dhe kjo zonë e mbrojtur përbën një sipërfaqe prej 2900 ha, ku përfshihen peizazhe me rëndësi kulturore, ngulime arkeologjike.
Në park përveç specieve të njohura mesdhetare strehohen 16 specie të rrezikuara të florës dhe 14 specie të rrezikuara të faunës. Liqeni i Butrintit, e rrethuar nga brigje të pyllëzuara, male, ujë dhe këneta të njelmëta dhe lidhet me ngushticën e Korfuzit nga Kanali i Vivarit.
Mbetjet arkeologjike janë pjesë e pyllit natyror me një ekosistem kompleks, i cili varet nga ujërat afër Liqenit të Butrintit dhe Kanalit të Vivarit që e derdhin liqenin në Detin Jon.
Butrinti është një mikrokozmos i historisë së Mesdheut, që prezanton mbi 2000 vjet histori nga tempujt helenikë të shek. 4 para Krishtit deri në kalatë osmane të fillimit të shek. 19.
Sipas studiuesve të mitologjisë klasike, Buthrotum u ndërtua nga mërgimtarët që ikën pasi ra Troja. Mitologjia rrëfen se me të arritur, djali i Priamit, Helenusi, sakrifikoi një dem, i cili përpëlitej i plagosur dhe ngordhi në breg. Vendi u quajt Buthrotum që do të thotë “dem i plagosur”. Ndërsa, më vonë poema epike e Virgjilit, Eneida, rrëfen për Eneun, që vizitoi Butrintin gjatë rrugës së tij për në Itali, kohë në të cilën vendi u fortifikua me një mur të madh me pesë porta.
Në kohën e sundimit të Jul Cezarit aty u ngrit një koloni dhe u vendosën veteranët romakë, ndërsa perandor Augusti dyfishoi sipërfaqen e qytetit ku u ndërtuan godina të reja si banjë romake, disa shtëpi, forumi dhe nimfeu.
Në shek. 3 pas Krishtit një pjesë të madhe e qytetit u shkatërrua nga një tërmet, i cili solli rënien e pandërprerë të Butrintit. Në fillim të shek. 6, Buthrotum-i u bë peshkopatë me ndërtime të reja përfshirë një baptister të madh (një nga ndërtesat paleokristiane më të mëdha të tipit të tij) dhe një bazilikë.
Butrinti u drejtua nga bizantinët dhe ishte një pikë strategjike e rrugëve detare Adriatike – Joniane, për të cilën luftuan venedikasit dhe osmanët, derisa Shqipëria shpalli Pavarësinë e saj më 1912.
The ancient city of Butrint, located in southern Albania, is an oasis of rich cultural history and Mediterranean biodiversity, a priceless treasure of UNESCO-protected Cultural Heritage. It is a place where human history’s monuments and the natural environment beautifully intertwine.
Butrint National Park encompasses a variety of natural beauties and values, including Mediterranean forests and maquis, cultivated fields, terraces with fruit trees, coastal waters with sandy and rocky shores, open lands, and habitats that shelter a significant diversity of nationally and globally important flora and fauna. This makes Butrint one of the most important areas for biodiversity in Albania.
The ancient city of Butrint was first declared a Cultural Monument in 1948. In 1999, it was registered on the UNESCO World Heritage list; in 2003, the wetland complex, including the Butrint lagoon and coastal area up to Cape Stillo, was declared a Ramsar Site and a National Park (Category II of IUCN’s Protected Area Management Category). Due to its importance in preserving cultural and archaeological heritage, Butrint became part of the UNESCO World Heritage list, and this protected area covers 2900 hectares, including culturally significant landscapes and archaeological remains.
In the park, besides the known Mediterranean species, there are 16 endangered species of flora and 14 endangered species of fauna. Lake Butrint, surrounded by forested shores, mountains, water, and salt marshes, is connected to the Corfu Strait by the Vivari Channel.
The archaeological remains are part of the natural forest with a complex ecosystem, depending on the waters near Lake Butrint and the Vivari Channel that drains the lake into the Ionian Sea.
Butrint is a microcosm of Mediterranean history, presenting over 2000 years of history from Hellenic temples of the 4th century BC to Ottoman castles of the early 19th century.
According to classical mythology scholars, Buthrotum was built by migrants fleeing after the fall of Troy. The mythology tells that upon arrival, Priam’s son, Helenus, sacrificed a bull, which staggered wounded and died on the shore. The place was named Buthrotum, meaning “wounded bull.” Later, Virgil’s epic poem, the Aeneid, recounts Aeneas’s visit to Butrint during his journey to Italy, a time when the city was fortified with a large wall with five gates.
During Julius Caesar’s rule, a colony was established there, and Roman veterans were settled. Emperor Augustus doubled the city’s area, with new buildings including Roman baths, several houses, a forum, and a nymphaeum.
In the 3rd century AD, a significant part of the city was destroyed by an earthquake, which led to Butrint’s uninterrupted decline. In the early 6th century, Buthrotum became a bishopric with new constructions, including a large baptistery (one of the largest paleo-Christian buildings of its kind) and a basilica.
Butrint was governed by the Byzantines and was a strategic point on the Adriatic-Ionian maritime routes, contested by Venetians and Ottomans, until Albania declared its Independence in 1912.
Gjirokastra magjepsëse dhe mikpritja unike e qytetit të gurtë
The enchanting Gjirokastra and the unique hospitality of the stone town
Qyteti i një mijë shkallëve, siç njihet Gjirokastra përfshin qindra shtëpi – kullë të tipit otoman me çatitë e gurta, ballkonet e drunjta dhe muret e gurta, herë – herë të zbardhura me gëlqere. Me kalanë madhështore mbi një kodër të thepisur, Gjirokastra është qyteti magjik me një të shkuar të trazuar, që prej vitit 2005 shkroi edhe një histori të re si pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
Vlerat arkitekturore të ndërtimit të shtëpive me gurë, çative me dërrasë dhe kalldrëmeve nëpër sokaket plot mistere të Qafës së Pazarit janë shndërruar në vlera të paçmuara turistike e kulturore që prej shumë vitesh tërheqin interesin e turistëve anekënd botës.
Origjina e qytetit kala nis me Argjironë, kalanë e ndërtuar në shekullin IV pas Krishtit, struktura më e rëndësishme e qytetit, dhe më e madhja në Shqipëri. Qyteti u quajt Argyrokastro në vitin 1336 dhe arriti kulmin e lulëzimit gjatë viteve 1800-1830, kur u ndërtuan shtëpitë karakteristike monumentale të periudhës otomane.
Qyteti historik prezanton traditën otomane në ndërtim siç mund të shihet edhe sot e kësaj dite. Gjirokastra nuk u ndërtua në rrafshin lumor, siç ka ndodhur në qytete të tjera të Evropës Perëndimore. Qyteti u ngrit në mal, për të shpëtuar tokën bujqësore dhe përbërësit kryesorë dhe karakteristik të tij janë: kështjella, e cila shërbente si pallat i sundimtarit dhe si fortifikim ushtarak; pazari si zonë për zeje dhe tregti; objektet fetare (kisha, xhami dhe teqe); lagjet e banimit dhe shtëpitë e fortifikuara – shtëpi monumentale.
Gjirokastra nuk kishte sheshe urbane si vendtakime për popullsinë, as një bashki për përfaqësimin e qytetarëve të saj, pasi e vetmja ndërtesë që mishëronte rregullin dhe administrimin ishte kalaja dhe të vetmet hapësira shoqërore ishin komplekset fetare.
Qyteti u ndërtua nga pronarët e mëdhenj të tokave. Rreth kalasë së lashtë të shekullit të 13-të, qyteti ka shtëpi me frëngji, të cilat janë karakteristike për rajonin e Ballkanit. Gjirokastra përmban disa shembuj të shquar të shtëpive të këtij lloji, të cilat datojnë nga shekulli i 17-të, po edhe shembuj më të përpunuar që datojnë nga fillimi i shekullit të 19-të.
Gjirokastra mbart vlera dhe karakteristika unike në përdorimin e gurit në ndërtimin e shtëpive, të cilat duken si kala të vogla, sokaket me kalldrëm, të cilat të gjitha të çojnë në Pazar. Gjirokastra është dëshmi e jashtëzakonshme e diversitetit të shoqërive urbane në Ballkan dhe për mënyrën unike të jetesës që sot pothuajse është zhdukur.
Nga Gjirokastra e UNESCO-s kurrë mos u largoni pa shijuar pjatat unike pasha qofte, shapkat, apo veçanërisht oshafin me fiq të thatë, ëmbëlsira me qumësht deleje, që ia merr mendjen çdo turisti të apasionuar pas kuzhinës mesdhetare.
Për më shumë vizitoni: https://bashkiagjirokaster.gov.al/
Gjirokastra, known as the “city of a thousand steps” and renowned for its unique charm and hospitality, is a UNESCO World Heritage site located in the southern part of Albania. This city is characterized by hundreds of Ottoman-style tower houses with stone roofs, wooden balconies, and stone walls, sometimes whitewashed with lime. The majestic castle perched on a steep hill adds to Gjirokastra’s enchanting atmosphere. This city, with its tumultuous past, has been part of the UNESCO World Heritage list since 2005.
Gjirokastra’s architectural values are evident in its stone-built houses, stone-slated roofs, and cobblestone streets, particularly in the mysterious alleys of Qafa e Pazarit. These features have been transformed into invaluable tourist and cultural assets that have been attracting international visitors for many years.
The city’s origin lies in Argjiro, a castle built in the 4th century AD, which is the city’s most significant structure and the largest in Albania. The city was named Argyrokastro in 1336 and reached its peak during 1800-1830 when the characteristic monumental houses of the Ottoman period were built.
Gjirokastra showcases the Ottoman tradition in construction, evident even today. Unlike many Western European cities built on river plains, Gjirokastra was constructed on a hillside to preserve agricultural land. Its main components include the castle, which served as the ruler’s palace and a military fortification; the bazaar for crafts and trade; religious buildings (churches, mosques, and tekkes); residential neighborhoods; and fortified monumental houses.
Gjirokastra lacked urban squares for public gatherings and a municipality for citizen representation, as the castle was the sole embodiment of order and administration, and the only social spaces were religious complexes.
Built by large landowners, the city features houses with bay windows, typical of the Balkan region. Gjirokastra contains remarkable examples of these houses dating from the 17th century and more elaborate examples from the early 19th century.
Gjirokastra is exceptionally valuable for its unique use of stone in building houses that resemble small castles, cobblestone alleys, all leading to the bazaar. It stands as an extraordinary testament to the diversity of urban societies in the Balkans and a unique way of life that is almost extinct.
When visiting UNESCO’s Gjirokastra, don’t miss the chance to try the unique local dishes like pasha qofte, shapkat, and especially oshaf with dried figs, a dessert made with sheep’s milk that delights every Mediterranean cuisine enthusiast.
For more information, visit: https://bashkiagjirokaster.gov.al/
Berati i “Një mbi një dritareve”
Berati i “Një mbi një dritareve”, është qyteti që rrëfen historinë e tij 2 400-vjeçare me krenari edhe sot e kësaj dite me arkitekturën e veçantë simbol të bashkëjetesës kulturore e fetare si dëshmi e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s prej vitit 2008.
Berati dëshmon për një qytet të fortifikuar, por i hapur, dhe i banuar për një kohë të gjatë nga zejtarë dhe tregtarë. Qendra urbane pasqyron një traditë popullore banimi të Ballkanit, shembujt e së cilës datojnë kryesisht nga fundi i shekullit të 18-të dhe 19-të. Kjo traditë I përshtatet stileve të jetesës së qytetit, me shtëpi me nivele në shpatet malore, të cilat janë kryesisht horizontale në planimetri dhe me ndriçim natyral nga të gjitha anët.
Berati, ashtu sikundër edhe Gjirokastra japin dëshmi të jashtëzakonshme për diversitetin e shoqërive urbane në Ballkan dhe për mënyrat e gjata të jetesës që sot pothuajse janë zhdukur. Urbanistika dhe banesat e Beratit përcjellin gjurmën e një stili jetese më të pavarur, kah artizanatit dhe tregëtisë.
Berati sjell dëshmi të jashtëzakonshme për lloje të ndryshme monumentesh dhe banesash urbane popullore gjatë periudhës klasike osmane, kulturat e ndryshme mesjetare dhe një bashkëjetese paqësore qytetare.
Qyteti i “Një mbi një dritareve” dhe lagjeve Mangalem e Goricë buzë Osumit ndërthur në mënyrë të përsosur bukurinë natyrore, rëndësinë historike, pasurinë kulturore dhe mikpritjen e ngrohtë. Është një vend ku historia e lashtë takohet me sharmin bashkëkohor dhe një vizitë në Berat me siguri do t’ju lërë me kujtime të qëndrueshme dhe një vlerësim të thellë për këtë perlë magjepsëse shqiptare.
Për më shumë informacion vizitoni: https://bashkiaberat.gov.al/
Lumi i Gashit, rezervati përrallor i UNESCO-s
Gashi River, UNESCO’s fairytale reserve
Lumi i Gashit është një prej dy rezervateve natyrore shqiptare të pëfshirë në listën e trashëgimisë botërore të natyrës të UNESCO-s. Me një sipërfaqe prej 3000 ha, lugina e Gashit gjendet në pellgun e parkut kombëtar të Valbonës, në verilindje të Alpeve, në rrethin e Tropojës, shumë larg zonës së banuar.
Një pjesë e madhe e sipërfaqes së Lumit të Gashit mbulohet me pyje të virgjëra ahu e këto pyje të lashta janë arsyeja pse Shqipëria i është bashkuar 12 vendeve të tjerë në listen e UNESCO-s.
Në afërsi të Lumit të Gashit ndodhen liqenet akullnajorë të Dobërdolit dhe Sylbicës, të cilët i dhurojnë gjithë zonës një pamje përrallore. Ky lumë shqiptar këndon këngën e ëmbël të së paprekurës dhe ofron një strehë të qetë për ata që kërkojnë të kridhen në bukurinë e tij natyrore.
Kjo mrekulli natyrore ruan një nga natyrat më të paprekura në Shqipëri, që soditen e tërheqin përditë më shumë!
The Gashi River in Albania is one of the two Albanian natural reserves included in UNESCO’s World Natural Heritage list. Spanning 3,000 hectares, the Gashi Valley is located in the basin of the Valbona National Park, northeast of the Albanian Alps, in the Tropojë District, far from populated areas.
A significant part of the Gashi River area is covered with virgin beech forests, and these ancient woods are the reason Albania joined 12 other countries on the UNESCO list..
Near the Gashi River are the glacial lakes of Dobërdol and Sylbicë, which bestow the entire area with a fairy-tale appearance. This Albanian river sings a sweet song of untouched nature and offers a tranquil haven for those seeking to immerse themselves in its natural beauty.
This natural wonder preserves one of the most pristine natures in Albania, continually attracting and fascinating observers!!
Iso-polifonia shqiptare, kryevepër e trashëgimisë botërore
Albanian iso-polyphony, a masterpiece of world heritage
Iso-polifonia popullore shqiptare, është “Kryevepër e trashëgimisë gojore të njerëzimit”, e mbrojtur nga UNESCO. Ajo u bë pjesë e listës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s më 25 Nëntor 2005.
Iso-polifonia shqiptare është sipas studiuesve të folklorit një ndër kryeveprat e folklorit muzikor shqiptar po dhe të traditës botërore folklorike në përgjithësi. Struktura e ndërtimit të shumëzërëshit polifonik, lab apo tosk, është shprehje e drejtpërdrejtë e unitetit gjenetik të llojit.
Iso polifonia dy zërëshe, e konsideruar si forma më e thjeshtë e polifonisë shqiptare, është e përhapur në të gjithë jugun e Shqipërisë. Iso-polifoninë dy zërëshe (marrje dhe prerje) e hasim si tek gratë ashtu edhe tek burrat. Përhapja gjeografike prek pa dallim pothuajse të gjithë hapësirën gjeografike të përfshirë në Toskëri dhe në Labëri si në rrethet e Korçës, Librazhdit, Pogradecit, Kolonjës, Fierit, Shpatin e sipërm të Elbasanit, Myzeqenë bregdetare, Myzeqenë e Vlorës, qytetin e Vlorës, lumi i Vlorës, fshatrat e Beratit, Mallakastër, Gjirokastër-qytet, Lunxhëri, etj.
E ndeshim këtë lloj dyzërëshi edhe në Arbëreshët e Kalabrisë ku ka një përhapje dhe një përdorim të gjerë edhe sot e kësaj dite.
Iso polifonia tre zërëshe është mbizotëruese në repertorin iso-polifonik popullor të fshatrave të Shqipërisë së Jugut, apo e njohur si iso-polifonia vokale, dhe ajo qytetare e shoqëruar me saze. Kjo është forma bazë e shfaqjes së polifonisë sonë, ku zërat janë të individualizuar jo vetëm në pikëpamje melodike, por ata kanë edhe përcaktimet e tyre kuptimplota për rolet që kryejnë. Iso-polifonia tre zërëshe në pjesën më të madhe të rasteve është e kënduar nga burrat.
Kjo formulë origjinale e polifonisë sonë u trashëgua edhe në muzikën popullore qytetare të Shqipërisë së Jugut, apo siç njihet ndryshe në muzikën iso-polifonike me saze. Isopolifonia shqiptare karakterizohet nga këngët e përbëra nga dy pjesë solo, një melodi dhe një kundërmelodi me dron koral. Struktura e pjesëve solo ndryshon sipas mënyrave të ndryshme të interpretimit të dronit, i cili ka një larmi të madhe strukturash, veçanërisht në stilin popullor të përshtatur nga të gjitha grupet që performojnë këtë muzikë.
Prof. Dr. Vasil S. Tole shkruan se “në ndryshim nga masivi i këngës labe, i cili shfaqet më shumë vertikal se sa horizontal, kënga polifonike e qytetit të Gjirokastrës zhvillon dhe shfaq iso-polifoninë më horizontale në gjithë Labërinë. Me sa duket, përsosja e këngës fshatare përreth Gjirokastrës prej të cilës buron kënga qytetare Gjirokastrite, ka ardhur së bashku me rritjen dhe zhvillimin e vetë banorit të Gjirokastrës. Ndryshe dhe si asnjë qytet tjetër, muzika popullore qytetare gjirokastrite nuk pranoi futjen e veglave muzikore muzikore-sazet, siç ndodhi në 99% të qyteteve shqiptaro jugore, por përsosi këngën polifonike të traditës gjë që e vazhdon edhe sot.
Muzika iso-polifonike shoqëron një gamë të gjerë ngjarjesh shoqërore, si dasma, funerale, festa locale, festime fetare dhe festivale kombëtare si Festivali i mirënjohur Folklorik Kombëtar në Gjirokastër.
Gjatë dekadave të fundit, rritja e turizmit kulturor dhe interesi në rritje i komunitetit studiues për këtë traditë unike popullore kanë kontribuar në ringjalljen e iso-polifonisë shqiptare.
Albanian Iso-polyphony, recognized as a “Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity” by UNESCO, was included in UNESCO’s World Heritage list on November 25, 2005.
Albanian Iso-polyphony is considered by folklore researchers as one of the masterpieces of Albanian musical folklore and of global folkloric tradition in general. The structure of the polyphonic two-part, Lab or Tosk style, is a direct expression of the genetic unity of the genre.
Two-voice Iso-polyphony, considered the simplest form of Albanian polyphony, is widespread throughout southern Albania. This two-voice style (lead and drone) is found in both women’s and men’s singing. Its geographical spread encompasses virtually the entire geographical area of Toskëri and Labëri, including the districts of Korçë, Librazhd, Pogradec, Kolonjë, Fier, the upper part of Elbasan’s Shpat, the coastal Myzeqe, Vlora’s Myzeqe, the city of Vlora, the Vlora river area, villages of Berat, Mallakastër, Gjirokastër-city, Lunxhëri, etc.
This two-voice style is also found among the Arbëreshë of Calabria, where it enjoys widespread and continued use to this day.
Three-voice Iso-polyphony predominates in the popular iso-polyphonic repertoire of the villages in Southern Albania, also known as vocal iso-polyphony and the urban version accompanied by saze (traditional instruments). This is the basic form of our polyphony, where the voices are individualized not only melodically but also have meaningful designations for the roles they perform. Three-voice Iso-polyphony is predominantly sung by men.
This original form of our polyphony has also been inherited in the urban popular music of Southern Albania, known as iso-polyphonic music with saze. Albanian iso-polyphony is characterized by songs composed of two solo parts, a melody and a counter-melody with a choral drone. The structure of the solo parts varies according to the different ways of interpreting the drone, which has a wide variety of structures, especially in the popular style adapted by all groups performing this music.
Prof. Dr. Vasil S. Tole writes that “unlike the Lab song mass, which is more vertical than horizontal, the polyphonic song of the city of Gjirokastër develops and exhibits the most horizontal iso-polyphony in all of Labëria. Apparently, the refinement of the rural song around Gjirokastër, from which the urban Gjirokastra song originates, came along with the growth and development of the Gjirokastra resident himself. Uniquely and unlike any other city, the urban popular music of Gjirokastër did not accept the introduction of musical instruments (sazes), as happened in 99% of southern Albanian cities, but refined the polyphonic song of the tradition, which it continues even today.”
Iso-polyphonic music accompanies a wide range of social events, such as weddings, funerals, local festivals, religious celebrations, and national festivals like the renowned National Folkloric Festival in Gjirokastër.
In recent decades, the growth of cultural tourism and the increasing interest of the scholarly community in this unique folk tradition have contributed to the revival of Albanian iso-polyphony.
